Akşemseddin, gerçek adıyla Şemseddin Muhammed b. Hamza, 1390 yılında Şam’da doğmuş ve Türk tasavvufunun önemli isimlerinden biri haline gelmiştir. Akşemseddin, özellikle Hacı Bayram-ı Velî’nin halifesi olarak, Anadolu’da Bayramiyye tarikatının yayılmasına katkıda bulunmuş ve İstanbul’un fethinde de manevi bir lider olarak büyük bir rol oynamıştır. Ayrıca, tıp alanındaki çalışmalarıyla da dikkat çekmiş ve mikrop meselesiyle ilgili önemli önermelerde bulunmuştur.
Akşemseddin’in Doğumu ve Ailesi
Şemseddin Muhammed b. Hamza, 1390 yılında Şam’da doğmuş, Şeyh Hamza’nın oğlu olup ʿAvârifü’l-maʿârif adlı eserin yazarı Şeyh Şehâbeddin Sühreverdî’nin torunlarındandır. Baba tarafından nesebi, Hz. Ebû Bekir’e kadar dayanmaktadır. Akşemseddin, yedi yaşında babasıyla birlikte Anadolu’ya göç ederek Amasya’ya bağlı Kavak ilçesine yerleşmiştir. Küçük yaşlarda Kur’an’ı ezberleyip güçlü bir dini eğitim aldıktan sonra Osmancık Medresesi’nde müderrislik yapmıştır.
Hacı Bayram-ı Velî ile Tanışma ve Tarikata Katılma
Genç yaşlarında tasavvufi bir yol arayışına giren Akşemseddin, önce Hacı Bayram-ı Velî’ye intisap etmeyi düşünse de rüyasında aldığı işaret üzerine, Ankara’ya dönerek Hacı Bayram’a bağlanmıştır. Akşemseddin, sıkı bir riyazet ve mücahede sürecinin ardından Hacı Bayram-ı Velî’den hilâfet alarak tasavvufi yolculuğuna devam etmiştir. Bu süreç, onun manevi liderliğe ve İslam toplumuna katkılarını pekiştiren bir dönüm noktasıdır.
Göynük ve İstanbul’a Yolu
Akşemseddin, Hacı Bayram-ı Velî’nin vefatından sonra onun yerine irşad görevini devralarak Anadolu’da tasavvufi etkinliklerini arttırdı. Önceleri Beypazarı’na yerleşmiş, burada bir mescit ve değirmen yaptırmış, ardından İskilip’e çekilmiştir. Sonraki yıllarda Göynük’e yerleşmiş ve burada çocuklarının ve dervişlerinin eğitimiyle ilgilenmiştir. Hac farizasını yerine getirmiş, bu süreçte manevi yaşamını derinleştirmiştir.
İstanbul’un Fethindeki Rolü
Akşemseddin, II. Murad’ın oğlu Fatih Sultan Mehmed’in yanında yer alarak İstanbul’un fethinde önemli bir rol oynamıştır. Fatih Sultan Mehmed’le yakından tanışmış, kuşatma sırasında orduya manevi destek sağlamış ve zaferin yakın olduğu müjdesini vererek askerlerin moralini yükseltmiştir. Fetihten sonra, İstanbul’da Ayasofya’da kılınan ilk cuma namazında hutbe okumuştur. Ayrıca, Ebû Eyyûb el-Ensârî’nin türbesini bularak Fatih’in isteği üzerine bu türbeyi keşfetmiştir.
Akşemseddin’in Tıbbi Katkıları
Akşemseddin, aynı zamanda tıp alanında da önemli bir isimdi. Devrinin tanınmış hekimlerinden biri olarak mikrop meselesine dair fikirler ortaya koymuş, hastalıkların bulaşıcı olduğu fikrini gündeme getirmiştir. Bu düşünceleri, İtalya’dan Fracastor’un mikrop teorisinden yaklaşık yüz yıl önce gelmiştir. Akşemseddin, tıbbı sadece bir bilim olarak değil, aynı zamanda bir şifa yolu olarak da görmüştür.
Akşemseddin’in Eserleri ve Öğretileri
Akşemseddin’in birçok eseri tasavvufa dair olup, başlıca eserleri şunlardır:
- Risâletü’n-nûriyye: Hacı Bayram-ı Velî ve müridlerini savunmaya yönelik yazılmıştır. Tasavvufi ahlâkı anlatır.
- Defʿu meṭâʿini’ṣ-ṣûfiyye: Büyük mutasavvıfların eserleri ile tasavvufun doğruluğunu savunur.
- Makāmât-ı Evliyâ: Tasavvufi konuları işleyen Türkçe bir eserdir.
- Risâle-i Zikrullāh ve Risâle-i Şerh-i Akvâl-i Hacı Bayrâm-ı Velî gibi eserleri de bilinmektedir.
Akşemseddin’in Aile Hayatı
Akşemseddin’in yedi oğlu olmuştur. Bunlar sırasıyla Sâdullah, Fazlullah, Nûrullah, Emrullah, Nasrullah, Nûrülhüdâ ve Hamdullah Hamdi’dir. Bu çocuklar da baba mirasını devam ettirerek tasavvufi alanlarda etkili olmuşlardır. Küçük oğlu Hamdullah Hamdi, devrinin önemli şairlerinden biridir.
Akşemseddin’in Vefatı
Akşemseddin, 1459 yılında Göynük’te vefat etmiştir. Türbesi, günümüzde hala ziyaret edilmektedir. Vefatından sonra oğlu Fazlullah tarafından kurduğu Bayramiyye tarikatının Şemsiyye kolu devam ettirilmiştir.
Akşemseddin’in Biyografik Kronolojisi
- 1390: Şam’da doğdu.
- 799/1396-97: Amasya’ya bağlı Kavak ilçesine ailesiyle göç etti.
- Gençlik Yılları: Kur’an ezberledi ve dini eğitim aldı.
- Erken Dönemde İslamî Bilim ve Tıp Eğitimi: Osmancık Medresesi’nde müderrislik yaptı ve tıp eğitimi aldı.
- Yirmili Yaşlar: Fars ve Mâverâünnehir’e giderek mürşid arayışına girdi.
- Hacı Bayram-ı Velî’ye İntisap (yaklaşık 1425): Hacı Bayram-ı Velî’den hilâfet aldı.
- Beypazarı ve İskilip: Her iki yerleşim yerinde dini etkinlikler gerçekleştirdi.
- Göynük’e Yerleşti: Burada halkını eğitti ve tasavvufi öğretisini yaydı.
- İstanbul’un Fethi (1453): Fatih Sultan Mehmed ile birlikte İstanbul kuşatmasına katıldı ve manevi desteğiyle zaferin yakın olduğu mesajını verdi.
- 1459: Göynük’te vefat etti.