Cemal Gürsel’in Hayatı ve Kariyeri
Doğumu ve Eğitimi
Cemal Gürsel, Erzurum’da doğdu. İlk tahsilini Ordu’da yaptıktan sonra Erzincan Askerî İdâdîsi’ni ve İstanbul Kuleli Askerî Lisesi’ni bitirdi. 1915 yılında Harp Okulu’nda öğrenci iken savaş nedeniyle subay yapıldı ve topçu asteğmeni olarak orduya katıldı.
I. Dünya Savaşı ve Esaret Yılları
Çanakkale savaşları sırasında Anafartalar ve Seddülbahir çarpışmalarında bulundu. Bu cephede savaş sona erince 1917’de Filistin cephesine gönderildi ve Gazze muharebelerinde çarpıştı. Ancak cephenin çökmesiyle 1918’de İngilizler’e esir düştü ve Mısır’daki esir kampında bir yıl kaldı.
Kurtuluş Savaşı’ndaki Rolü
1919’da serbest bırakıldıktan sonra İstanbul’a gitti. 1920 başlarında Anadolu’ya geçerek Kurtuluş Savaşı’na katıldı. Birinci ve İkinci İnönü, Eskişehir, Sakarya muharebelerinde ve Büyük Taarruz’da başarılı hizmetlerde bulundu.
Askerî Kariyerinin Gelişimi
Savaştan sonra Harp Okulu’ndaki eğitimini tamamladı. 1929’da Harp Akademisi’nden kurmay subay olarak mezun oldu ve çeşitli askerî birliklerde görev yaptı. 1940’ta albay, 1946’da tuğgeneral, 1951’de tümgeneral, 1953’te korgeneral ve 1957’de orgeneral rütbesine yükseldi. Erzincan Kolordu Komutanı olarak görev yaptıktan sonra 1958’de Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na tayin edildi.
27 Mayıs 1960 Darbesi ve Millî Birlik Komitesi
Cemal Gürsel, 1960 yılında Millî Savunma Bakanı’na, ülkenin içinde bulunduğu durumla ilgili alınmasını düşündüğü tedbirleri içeren bir mektup gönderdi. Bu nedenle 3 Mayıs 1960’ta mecburi izinle görevden alındı ve İzmir’e gitti.
27 Mayıs 1960’ta Demokrat Parti iktidarına karşı darbe yapan subaylar, Gürsel’i ihtilâl liderliğine çağırdı. Ankara’ya gelerek Millî Birlik Komitesi’nin başına geçti ve 27 Mayıs 1960 – 10 Ocak 1961 tarihleri arasında devlet ve hükümet başkanlığı ile Silahlı Kuvvetler başkomutanlığı görevini üstlendi.
Cumhurbaşkanlığı Görevi
Millî Birlik Komitesi içinde görüş ayrılıkları nedeniyle 13 Kasım 1960’ta 14 komite üyesi tasfiye edildi. Bu olaydan etkilenen Gürsel, hafif bir felç geçirdi. Yassıada Mahkemeleri sürecinde yaşanan gelişmeler ve idam kararları sırasında rahatsızlığı daha da arttı.
Demokrasiye dönüş çalışmaları kapsamında yeni bir anayasa hazırlandı ve halk oylamasıyla kabul edildi. 26 Ekim 1961’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yapılan oylamada Türkiye Cumhuriyeti’nin dördüncü cumhurbaşkanı seçildi.
Hastalığı ve Vefatı
Görev süresince hastalığı giderek ağırlaştı. Şubat 1966’da tedavi için ABD’ye gönderildi ancak durumu kötüleşince 26 Mart 1966’da Ankara’ya getirilerek Gülhane Askerî Tıp Akademisi’ne yatırıldı. 28 Mart 1966’da görevini yerine getiremeyeceğine dair rapor verilince, yerine Genelkurmay Başkanı Cevdet Sunay cumhurbaşkanı seçildi.
14 Eylül 1966’da hayatını kaybeden Cemal Gürsel, Anıtkabir’in bahçe kısmına defnedildi. Mezarı 30 Ağustos 1988’de Devlet Mezarlığı’na nakledildi.
Cemal Gürsel Künyesi
- Doğum: 13 Ekim 1895, Erzurum
- Eğitim: Erzincan Askerî İdâdîsi, Kuleli Askerî Lisesi, Harp Okulu, Harp Akademisi
- Askerî Kariyer:
- Çanakkale, Filistin ve Kurtuluş Savaşları’na katıldı
- 1940: Albay
- 1946: Tuğgeneral
- 1951: Tümgeneral
- 1953: Korgeneral
- 1957: Orgeneral
- 1958: Kara Kuvvetleri Komutanı
- 27 Mayıs 1960 Darbesi: Darbenin lideri ve Millî Birlik Komitesi Başkanı
- Cumhurbaşkanlığı: 26 Ekim 1961 – 28 Mart 1966
- Ölüm: 14 Eylül 1966, Ankara
- Defin: Anıtkabir (1966), Devlet Mezarlığı (1988)
Cemal Gürsel Biyografik Kronolojisi
- 1895 – Erzurum’da doğdu.
- 1915 – Harp Okulu öğrencisiyken savaş nedeniyle subay yapıldı, topçu asteğmeni olarak orduya katıldı.
- 1915 – Çanakkale Savaşları’nda Anafartalar ve Seddülbahir çarpışmalarına katıldı.
- 1917 – Filistin Cephesi’ne gönderildi, Gazze Muharebeleri’nde çarpıştı.
- 1918 – İngilizlere esir düştü, Mısır’daki esir kampında bir yıl kaldı.
- 1919 – Serbest bırakıldı, İstanbul’a döndü.
- 1920 – Anadolu’ya geçerek Kurtuluş Savaşı’na katıldı.
- 1921 – Birinci ve İkinci İnönü, Eskişehir, Sakarya Muharebeleri’nde ve Büyük Taarruz’da görev aldı.
- Savaş sonrası – Harp Okulu’ndaki öğrenimini tamamladı.
- 1929 – Harp Akademisi’nden kurmay subay olarak mezun oldu.
- 1940 – Albay rütbesine terfi etti.
- 1946 – Tuğgeneral oldu.
- 1951 – Tümgeneral oldu.
- 1953 – Korgeneral oldu.
- 1957 – Orgeneralliğe yükseldi, Erzincan Kolordu Komutanı olarak atandı.
- 1958 – Üçüncü Ordu Komutanı olarak Erzurum’da görev yaptı.
- 1958 – Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na tayin edildi.
- 3 Mayıs 1960 – Millî Savunma Bakanı’na bir mektup yazması nedeniyle zorunlu izne çıkarıldı ve görevden alındı.
- 27 Mayıs 1960 – 27 Mayıs Darbesi’ni gerçekleştiren subaylar tarafından ihtilâl lideri olarak çağrıldı.
- 27 Mayıs 1960 – 10 Ocak 1961 – Devlet ve Hükümet Başkanlığı ile Silahlı Kuvvetler Başkomutanlığı görevini üstlendi.
- 13 Kasım 1960 – Millî Birlik Komitesi içindeki görüş ayrılıkları nedeniyle 14 üyenin tasfiyesini onayladı, bu süreçte felç geçirdi.
- 1961 – Yeni anayasa hazırlandı ve halk oylamasıyla kabul edildi.
- 26 Ekim 1961 – Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Türkiye Cumhuriyeti’nin 4. Cumhurbaşkanı seçildi.
- Şubat 1966 – Tedavi için ABD’ye gönderildi.
- 26 Mart 1966 – Sağlık durumu kötüleşince Ankara’ya getirildi, Gülhane Askerî Tıp Akademisi’ne yatırıldı.
- 28 Mart 1966 – Doktor raporuyla görev yapamayacağı açıklandı, yerine Cevdet Sunay Cumhurbaşkanı seçildi.
- 14 Eylül 1966 – Hayatını kaybetti, Anıtkabir bahçesine defnedildi.
- 30 Ağustos 1988 – Mezarı Devlet Mezarlığı’na nakledildi.
Bu liste Cemal Gürsel’in hayatındaki önemli olayları tarih sırasına göre özetlemektedir.