Celâl Bayar’ın Hayatı ve Siyasi Kariyeri
Doğumu ve Eğitimi
Celâl Bayar, 15 Mayıs 1883’te Bursa’nın Gemlik ilçesine bağlı Umurbey köyünde doğdu. Ailesi, Doksanüç Harbi sırasında Plevne’den göç ederek buraya yerleşmişti. Babası Abdullah Efendi, ilmiyeden gelmekte olup başöğretmenlik ve bir dönem Gemlik müftülüğü yapmıştı. Bayar, ilk ve orta öğrenimini babasının yanında tamamladı. Çalışma hayatına Gemlik Reji İdaresi ve mahkeme kaleminde başladı, ardından Bursa’da Ziraat Bankası’nda ve Deutsche Orientbank’ta görev aldı. Bursa’da yaşadığı dönemde Fransız papazlarının yönettiği bir koleje ve ipek böceği eğitimi veren bir kursa devam etti.
Siyasi Hayatının Başlangıcı
Dayısı Mustafa Şevket’in etkisiyle siyasete ilgi duyan Bayar, 1907’de gizli İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne katıldı. II. Meşrutiyet’in ilanıyla cemiyet partiye dönüşünce Bursa ve İzmir şube başkanlıklarını yürüttü. Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı sırasında İzmir’de çeşitli eğitim, kültür ve ekonomi alanlarında çalışmalar yaptı. Halka Doğru Cemiyeti’ni kurarak Halka Doğru Mecmuası’nı çıkardı.
Milli Mücadele Dönemi
İzmir’in işgalinden sonra Redd-i İlhak ve Müdafaa-i Hukuk-ı Osmaniye cemiyetlerinde çalıştı. Ege bölgesinde Yunan işgaline karşı direniş hareketine katıldı. Ödemiş, Aydın ve Akhisar’da kıyafet değiştirerek efe ve hoca kimlikleriyle halkı örgütledi. Balıkesir Kongresi’nde Akhisar Milli Cephesi tarafından milli alay komutanı olarak görevlendirildi.
Osmanlı Mebusan Meclisi ve TBMM Dönemi
1919’da Osmanlı Mebusan Meclisi’ne Saruhan (Manisa) mebusu olarak seçildi. Kuvâ-yi Milliye’yi öven bir konuşmasının ardından İstanbul’dan ayrılarak Ankara’ya geçti ve TBMM’ye katıldı. İktisat Encümeni’nde görev aldı, daha sonra İktisat Vekili oldu. I. Lozan Konferansı’na iktisat müşaviri olarak katıldı.
Cumhuriyet Dönemi ve Türkiye İş Bankası
1923’te İzmir milletvekili seçildi ve 1924’te Mübadele, İmar ve İskân Vekili oldu. 1932’ye kadar Türkiye İş Bankası’nın kurucu genel müdürlüğünü yaptı. 1932’de tekrar İktisat Vekilliğine getirildi ve devletçi ekonomi politikalarının uygulanmasında önemli rol oynadı.
Başbakanlık ve Demokrat Parti’nin Kuruluşu
1937’de İsmet İnönü’nün yerine başbakan oldu, ancak 1939’da görevden ayrıldı. II. Dünya Savaşı yıllarında aktif siyasetten uzak kaldı. 1945’te parti içi muhalefetin liderlerinden biri olarak “Dörtlü Takrir”i verdi. Bu sürecin ardından CHP’den istifa ederek 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti’yi kurdu ve genel başkan oldu.
Cumhurbaşkanlığı Dönemi (1950-1960)
14 Mayıs 1950 seçimlerinde Demokrat Parti büyük bir zafer kazandı ve Bayar, Türkiye’nin üçüncü cumhurbaşkanı seçildi. 1954 ve 1957 seçimlerinde yeniden seçilerek bu görevde kaldı. Bu dönemde ekonomi politikaları, dış ilişkiler ve demokrasi tartışmaları ön planda oldu.
27 Mayıs Darbesi ve Yassıada Yargılamaları
27 Mayıs 1960’ta gerçekleştirilen askeri darbe ile görevinden alındı ve Yassıada’da yargılandı. Vatana ihanet ve anayasayı ihlal suçlarından ölüm cezasına çarptırıldı, ancak yaşı nedeniyle cezası müebbet hapse çevrildi. 1964’te sağlık sorunları nedeniyle serbest bırakıldı.
Son Yılları ve Ölümü
Siyasi hakların geri verilmesi için mücadele etti, çeşitli siyasi hareketlere destek verdi. 12 Eylül 1980 darbesi sonrası yeni yönetimi ve 1982 Anayasası’nı savundu. 22 Ağustos 1986’da 103 yaşında İstanbul’da vefat etti ve doğduğu köy olan Umurbey’de devlet töreniyle toprağa verildi.
Düşünce ve Politikaları
Atatürkçülüğe bağlılığını sıkça dile getiren Bayar, laiklik ve din konularında denge gözetmeye çalıştı. Demokrat Parti döneminde din eğitimi alanında bazı açılımlar yapılmasına öncülük etti. NATO üyeliği ve Batı yanlısı dış politika uygulamalarını destekledi. Türkiye’yi ekonomik ve siyasi olarak güçlendirme amacıyla yabancı yatırımlara ve serbest piyasa ekonomisine önem verdi.
Celâl Bayar’ın Künyesi
- Tam Adı: Mahmud Celâleddin Bayar
- Doğum Tarihi: 15 Mayıs 1883
- Doğum Yeri: Umurbey, Gemlik, Bursa, Osmanlı İmparatorluğu
- Ölüm Tarihi: 22 Ağustos 1986 (103 yaşında)
- Ölüm Yeri: İstanbul, Türkiye
- Defnedildiği Yer: Umurbey, Gemlik, Bursa
- Mesleği: Siyasetçi, Bankacı, Yazar
- Eğitimi: Bursa’daki çeşitli okullarda eğitim aldı
- Siyasi Partileri:
- İttihat ve Terakki (1907-1918)
- Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) (1923-1945)
- Demokrat Parti (DP) (1946-1961)
- Görevleri:
- Osmanlı Mebusan Meclisi Saruhan Mebusu (1919-1920)
- TBMM İzmir Milletvekili (1920-1937)
- Türkiye Cumhuriyeti İktisat Vekili (1921-1922, 1932-1937)
- Türkiye İş Bankası Kurucu Genel Müdürü (1924-1932)
- Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı (1937-1939)
- Demokrat Parti Kurucu Genel Başkanı (1946-1950)
- Türkiye Cumhurbaşkanı (1950-1960)
- Eşi: Reşide Bayar
- Çocukları: Refii Bayar, Turgut Bayar, Nilüfer Gürsoy
- Öne Çıkan Eserleri:
- Ben de Yazdım (Hatıralarını içeren eser)
- Önemli Olaylar:
- Türkiye İş Bankası’nın kuruluşunda yer aldı.
- 1946’da Demokrat Parti’yi kurdu.
- 1950’de Türkiye’nin ilk sivil Cumhurbaşkanı oldu.
- 27 Mayıs 1960 darbesiyle görevinden alındı ve Yassıada’da yargılandı.
- 1964’te sağlık gerekçesiyle serbest bırakıldı.
- 103 yaşına kadar yaşayarak en uzun ömürlü Türk devlet adamlarından biri oldu.